Sầu riêng được xem như “ngôi sao mới nổi” khi bắt đầu được xuất khẩu chính thức sang Trung Quốc. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cần tiến hành cải thiện chất lượng sản phẩm để đạt được sự phát triển bền vững.
Diện tích trồng sầu riêng trên toàn quốc đang tăng liên tục, tạo ra nguy cơ cung vượt quá cầu tiêu thụ, đặc biệt là khi Thái Lan cũng đã cải thiện chất lượng sản phẩm. Theo các chuyên gia, cần áp dụng nhiều giải pháp đồng bộ để đảm bảo sự ổn định trong việc tiêu thụ.
Trong năm 2023, giá trị xuất khẩu rau quả đã đạt khoảng 5,6 tỷ USD, và đặc biệt là giá trị xuất khẩu sầu riêng đã tăng mạnh, vượt qua thanh long để chiếm vị trí hàng đầu với khoảng 2,2 tỷ USD.
Xuất khẩu sầu riêng tăng bứt phá
Theo kế hoạch phát triển bền vững cây ăn quả chủ lực đến năm 2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích trồng sầu riêng trên toàn quốc dự kiến sẽ là từ 65.000 đến 75.000 ha, với sản lượng từ 830.000 đến 950.000 tấn. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, diện tích trồng sầu riêng trên cả nước đã gần đạt khoảng 130.000 ha.
Trong buổi chia sẻ tại Triển lãm quốc tế chuyên ngành rau, hoa, quả – HortEx Việt Nam 2024, ông Nguyễn Quang Huy, đại diện Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, thông báo rằng sản lượng sầu riêng hiện đạt khoảng 1,2 triệu tấn và dự kiến sẽ tăng mạnh sau một thời gian dài tăng diện tích trồng.
Ông Nguyễn Quang Huy nhấn mạnh: “Nếu điều kiện thị trường xuất khẩu tiếp tục thuận lợi như hiện nay, và các nhà sản xuất, doanh nghiệp tuân thủ các quy định của thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, thì giá trị xuất khẩu sầu riêng trong tương lai có thể đạt mức 3,5 tỉ USD.”
Theo ông Huy, hiện nay, Việt Nam sản xuất sầu riêng trái vụ vào cuối năm, trong khi Thái Lan chưa có sản xuất sầu riêng trái vụ. Ví dụ, tại Tiền Giang, sầu riêng trái vụ chủ yếu tập trung vào cuối năm đến đầu tháng 2, trong khi các khu vực khác như Đông Nam Bộ và Tây Nguyên đã hoàn tất thu hoạch. Sản lượng sầu riêng tại Tiền Giang ước lượng khoảng 200.000 tấn mỗi năm.
Ông Nguyễn Lâm Viên, CEO của Vinamit, cho biết rằng sầu riêng là sản phẩm được người dân Trung Quốc rất ưa chuộng. Hiện nay, từ tầng lớp thượng lưu đến tầng lớp bình dân đều sử dụng sầu riêng. Việt Nam có sản lượng sầu riêng lớn, và nếu có thể tiếp cận được nhóm trung lưu như các công viên chức thì sẽ mang lại lợi ích tốt hơn. Ngoài ra, nếu có thể phổ cập sản phẩm cho tầng lớp bình dân như công nhân thì sản lượng còn có thể tăng mạnh hơn nữa. Do đó, về mặt thị trường, không có gì đáng lo ngại.
Giống sầu riêng còn chưa đa dạng
Tại Đắk Lắk, đã có 2 nhãn hiệu sầu riêng được Cục Sở hữu Trí tuệ công nhận là Sầu riêng Krông Pắc và Sầu riêng Cư M’gar. Ngoài ra, hiện nay, huyện Krông Búk và Ea H’Leo đang triển khai đề án và đăng ký bảo hộ nhãn hiệu cho sầu riêng Krông Búk và sầu riêng Ea H’Leo.
Theo ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, cũng là Chủ tịch Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk, giống sầu riêng ở Việt Nam vẫn còn hạn chế về đa dạng, chỉ có giống Dona, Ri6 và một số giống khác. Trong khi đó, Thái Lan có nhiều giống sầu riêng tốt và phù hợp với nhiều phân khúc thị trường khác nhau.
Tuy nhiên, việc sản xuất và tiêu thụ sầu riêng vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Hiện chỉ có 3 hình thức chính tồn tại. Thứ nhất, doanh nghiệp đặt cọc mua sầu riêng thông qua việc ký hợp đồng mua bán theo quy cách và hợp đồng bán xô, với việc đặt cọc khoảng 30% giá trị dự kiến theo sản lượng tại vườn.
Thứ hai, một số hộ trồng sầu riêng đã tự chốt giá với các doanh nghiệp ngay khi cây sầu riêng bắt đầu ra hoa, do cần tiền để đầu tư cho phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và các chi phí khác liên quan đến chăm sóc vườn cây.
Thứ ba, một số môi giới đã vào tận vườn của người dân để chốt giá rất cao, từ 80.000 – 90.000 đồng/kg, gây ra sự nhiễu loạn trên thị trường.
Nâng cao chất lượng để phát triển bền vững
Thực tế, sầu riêng hiện chỉ được xuất khẩu dưới dạng sản phẩm tươi, chưa qua chế biến. Tuy nhiên, loại quả này có tiềm năng để sản xuất và chế biến thành các sản phẩm khác như sấy khô, bột… Nhờ vào việc chế biến này, không chỉ tạo ra sự đa dạng trong sản phẩm mà còn giảm thiểu tình trạng bán ra với giá thấp mỗi khi cung lớn hơn cầu.
Theo ông Vũ Đức Côn, để giải quyết vấn đề này, cần hoàn thiện Đề án phát triển ngành hàng sầu riêng – bơ giai đoạn 2025 với tầm nhìn đến năm 2030, và trình UBND tỉnh Đắk Lắk phê duyệt cũng như tổ chức triển khai. Đồng thời, cần tổ chức hiệu quả chuỗi cung ứng sản phẩm từ vùng trồng, hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư vào cơ sở chế biến và bảo quản sản phẩm.
Theo ông Phạm Chí Cường, đại diện Vụ Thị trường châu Á – châu Phi, Bộ Công Thương, dư lượng thị trường hàng sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc đang đối diện với một thách thức lớn, đặc biệt là từ sự cạnh tranh mạnh mẽ của Thái Lan. Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng với Bộ Công thương, đang đẩy mạnh quá trình ký kết thỏa thuận xuất khẩu hàng sầu riêng đông lạnh sang Trung Quốc, đây được coi là cơ hội để tăng thị phần tại thị trường này.
Ông Cường cũng đã đưa ra một số kiến nghị cho các doanh nghiệp, sau khi hàng sầu riêng của Việt Nam nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc, chất lượng sản phẩm sầu riêng Thái Lan cũng đã được cải thiện, bao gồm cả việc phân loại và tuân thủ các tiêu chuẩn. Do đó, quan trọng nhất vẫn là phải chú trọng vào việc cải thiện chất lượng và phân loại hàng hóa. Điều này là quan trọng vì Thái Lan đang tập trung vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm của mình.
Ông Cường nhấn mạnh: “Phản ánh từ phía thị trường Trung Quốc đề cập đến sự không đồng đều về chất lượng, với nhiều quả hỏng và không chín đều. Dự báo sẽ có nhiều thị trường khác mở cửa cho việc xuất khẩu sang Trung Quốc, vì vậy cạnh tranh sẽ trở nên khốc liệt hơn, đòi hỏi phải tăng cường chất lượng sản phẩm.”
Ông Nguyễn Lâm Viên, CEO của Vinamit, đồng tình với ý kiến trên bằng cách chỉ ra rằng để gia tăng tính cạnh tranh, người nông dân cần chuyển từ trồng hoá học sang trồng hữu cơ. Điều này sẽ giúp tạo ra nhiều sự lựa chọn cho người tiêu dùng khi họ chọn sản phẩm, với ưu tiên dành cho các sản phẩm tốt cho sức khỏe.
Ông Nguyễn Đình Tùng, Chủ tịch Tập đoàn Vina T&T, cho biết rằng doanh nghiệp đã xuất khẩu khoảng 500 container sầu riêng tươi trong năm 2023. Để phát triển bền vững, ông Tùng nhấn mạnh rằng cả doanh nghiệp và người nông dân cần tuân thủ chặt chẽ các quy định về mã số vùng trồng, đồng thời đảm bảo sản phẩm có chất lượng cao khi đến tay người tiêu dùng.
“Nếu chúng ta không quan tâm đến chất lượng, chỉ tập trung vào việc bán từng đơn hàng một, thì dần dần thị trường sẽ bỏ quên và không tiêu thụ sầu riêng của Việt Nam nữa. Do đó, nếu muốn mở rộng diện tích trồng sầu riêng, chúng ta cần tăng cường chất lượng sản phẩm”, ông Tùng nhấn mạnh.
