Tại huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam, những chiếc mo cau được tái chế và biến thành đôi dép, túi xách và nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo.
Trong ký ức của nhiều người dân ở huyện Tiên Phước, chiếc mo cau có thể là chén, gàu nước, hoặc là một trong những chiếc đồ chơi thân thuộc từ thời thơ ấu. Mo cau được chuyển giao cho chị em phụ nữ của Hợp tác xã Cau Xanh Đất Quảng ở làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, để biến thành những sản phẩm mỹ nghệ độc đáo.
Trăn trở với hàng triệu chiếc mo cau bỏ đi mỗi năm
Trong quá khứ, hình tượng của cây cau được khắc lên Anh đỉnh – một trong 9 đỉnh đồng tại sân thế miếu Hoàng thành, tượng trưng cho sự thịnh vượng. Xứ Quảng từng có những cánh rừng cau mọc tự nhiên, và việc ăn trầu cùng với mua bán cau đã rất phổ biến.
Trong một tập ký sự về Xứ Đàng Trong của giáo sĩ người Ý Cristofoto Borri, ông nhắc đến loài cây cau nổi tiếng của Quảng Nam và nhận định rằng, việc tiêu thụ cau ở đây lớn đến nỗi thu nhập chính của vùng này dựa vào việc trồng cau, tương tự như dân Ý trồng ô liu và các loại cây khác.
Bà Võ Thị Thu Thôi, Giám đốc của Hợp tác xã Cau Xanh Đất Quảng, nhớ lại ký ức tuổi thơ khi quê nhà được mệnh danh là thủ phủ cau của tỉnh Quảng Nam. Với sự sáng tạo và khéo léo, bà đã biến những chiếc lá rụng từ cây cau thành những sản phẩm thủ công, mỹ nghệ độc đáo như dĩa, tô, chén, khay đựng trầu cau, đựng trái cây, bình hoa, túi xách, dép và hoa làm từ cau.
“Trong quá khứ, thế hệ của chúng tôi thường làm đồ gia dụng trong gia đình từ mo cau”, bà Thôi nhớ lại. Hình ảnh cha mẹ kéo mo cau, từ nhỏ các em đã lớn lên trên quê hương Tiên Phước, uống nước từ mo cau, ăn cơm từ chén cau, múc nước từ gàu cau – tất cả in sâu vào tiềm thức. Trước khi nhựa trở nên phổ biến, mo cau đã trở thành một phần không thể thiếu, gắn bó và gần gũi với người dân.
Có nhiều người dân ở làng Lộc Yên đã từng tỏ ra thắc mắc và cười chế nhạo bà Thôi về việc “nhặt mo cau để làm gì”, vì họ không thấy ý nghĩa trong công việc của bà. Bất kể những ý kiến trái chiều, bà Thôi vẫn tiếp tục thu gom rác mo cau với niềm tin vào giá trị mà mình có thể mang đến cho cộng đồng người trồng cau ở huyện Tiên Phước.
Ban đầu là một thợ may, bà Thôi đã sử dụng khả năng thủ công của mình để tạo ra các sản phẩm du lịch đặc trưng cho làng cổ Lộc Yên, quê hương của mình, nhằm tránh lãng phí hàng năm khoảng 2 triệu mo cau từ xứ Tiên.
Theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Tiên Phước, hiện diện tích trồng cau trên địa bàn huyện là khoảng 1.000 ha, trong đó đã thu hoạch quả ở 500 ha. Sản lượng hàng năm đạt 2.600 tấn quả cau tươi, mang lại thu nhập từ quả cau và sản phẩm phụ từ cau khoảng 100 – 150 tỷ đồng/năm cho toàn huyện.
Mặc dù ở Tiên Phước cây cau mọc xanh um và phổ biến, nhưng giá cau không luôn tăng mà có những mùa mất giá. Bà Thôi đã bắt đầu suy nghĩ về việc kiếm tiền từ những ký ức được gắn liền với mo cau.
Quá trình tiếp cận với Dự án Quản lý Rừng Bền Vững và Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học do USAID tài trợ đã mở ra cơ hội phát triển sản phẩm mo cau ra thị trường. Bằng cách hợp tác với những nghệ nhân địa phương, bà Thôi và các chị em phụ nữ ở Tiên Cảnh đã được dự án mời tham gia để cùng phát triển sản phẩm này.
Từ sự mày mò và học hỏi không ngừng, đôi mươi một chị em của Hợp tác xã Cau Xanh Đất Quảng đã trở nên thành thạo hơn và sáng tạo hơn. Nhờ vào sự cống hiến và nỗ lực, các ý tưởng mới đã giúp cho mẫu sản phẩm của họ ngày càng phong phú và hấp dẫn hơn.
“Lên đời” cho mo cau xứ Tiên
Kể từ Hội làng Lộc Yên lần thứ hai vào năm 2023, nhiều du khách đã bất ngờ khi thăm ngôi nhà cổ của ông Nguyễn Đình Mẫn ở thôn 4, làng Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước và được chứng kiến quá trình thủ công làm mo cau thành các sản phẩm mỹ nghệ.
Lúc đó, Hợp tác xã Cau Xanh Đất Quảng mới chỉ là một tổ hợp tác nhỏ, nhưng nhờ vào vị thế của huyện Tiên Phước là thủ phủ của cây cau, nguồn nguyên liệu dồi dào. Họ đã tận dụng tối đa nguyên liệu địa phương để giảm chi phí sản xuất. Thu gom mo cau trong mùa rụng vào tháng 3 và tháng 8, bà Thôi đã trữ lại nguyên liệu để sản xuất trong mùa mưa.
Ban đầu, khi mới bắt đầu, các thành viên của Hợp tác xã còn mơ hồ về sản phẩm và thị trường. Tuy nhiên, sau một thời gian hoạt động, sản phẩm của họ đã ngày càng được hoàn thiện và thu hút được sự chú ý của nhiều người hơn.
Mo cau sau khi được khô nhặt được ngâm trong nước để làm mềm, sau đó được xé thành sợi và phơi khô. Tiếp theo, các sợi mo cau được đan thành các sản phẩm và sau đó được đưa vào phòng sấy khô và xử lý bằng keo sữa sinh học AB. Sau đó, sản phẩm được sấy khô thêm một lần nữa để đảm bảo độ bền cao và không bị nấm mốc, đồng thời hoàn thiện chất lượng. Tất cả các sản phẩm được làm từ nguyên liệu mo cau tự nhiên, giúp giảm thiểu rác thải nhựa vào môi trường và đảm bảo an toàn cho sức khỏe của người sử dụng.
Hiện nay, tổ hợp tác có quy mô 21 thành viên. Mỗi thành viên trong hợp tác xã đảm nhận một công đoạn khác nhau trong quá trình sản xuất. Họ đã đưa ra thị trường hơn 25 mẫu sản phẩm đa dạng và phong phú.
“Lần đầu tiên khi đưa sản phẩm túi xách mề gà làm từ mo cau đến Hội An, chúng tôi cảm thấy áp lực lớn khi phải đan sản phẩm tỉ mỉ để tham gia cuộc thi. Có 5 chị em trong Hợp tác xã, mỗi người mang một sản phẩm từ mo cau đến dự thi. Trong khi trú mưa, chúng tôi vừa lo sợ không kịp đan xong, vừa háo hức mong muốn sớm giới thiệu sản phẩm”, bà Hồ Thị Tâm, một thành viên của Hợp tác xã, chia sẻ về hành trình mang sản phẩm của họ đến Hội An để tham gia hội chợ nghệ thuật thủ công mỹ nghệ của Quảng Nam.
Khi giới thiệu sản phẩm, Cau Xanh Đất Quảng đã nhận được sự đánh giá cao, và Ban tổ chức đã đánh giá cao túi quai mề gà làm từ mo cau, xếp hạng đạt top 10/168 sản phẩm thủ công mỹ nghệ nổi bật của Quảng Nam.
Theo các thành viên, hiện nay mỗi túi xách có thể được làm trong khoảng 2 ngày. Công việc khó nhất là việc xé sợi mo cau. Hợp tác xã hiện đang cần sự hỗ trợ từ các máy móc để sản xuất với số lượng lớn hơn và có thể xé từng sợi mo cau một cách đồng đều hơn, từ đó tăng hiệu suất sản xuất.
Cau Xanh Đất Quảng đã giải quyết việc làm cho 40 công nhân lành nghề, đồng thời họ cũng tiếp tục được đào tạo liên tục để nâng cao kỹ năng thủ công của mình. Sản phẩm chủ yếu được bán tại các thị trường du lịch và thông qua bán lẻ trên các trang mạng xã hội.
Nhiều người thích sản phẩm mo cau và thường mua để chụp ảnh, check-in, đặc biệt là khách hàng ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đặc biệt yêu thích các hộp đựng đa năng và gáo múc nước làm từ mo cau, 100% thân thiện với môi trường và thay thế hộp, chai nhựa.
“Bây giờ, khó khăn chính của Hợp tác xã là chưa có một nơi tập trung sản xuất và trưng bày sản phẩm một cách ổn định. Hợp tác xã đang biến nhà của từng thành viên thành các phân xưởng sản xuất nhỏ”, bà Thôi chia sẻ.
Cho đến nay, sản phẩm mo cau được kỳ vọng sẽ trở thành sản phẩm mỹ nghệ đầu tiên là biểu tượng du lịch mà du khách thích mua sắm và trải nghiệm khi đến thăm Lộc Yên. Các sản phẩm từ mo cau không chỉ là những vật dụng gia đình để tái hiện ký ức mà còn là các sản phẩm thiết kế thời trang phổ biến dành cho phụ nữ.
Hiện nay, tất cả các thành viên trong Hợp tác xã đều là phụ nữ. Trong tương lai, Cau Xanh Đất Quảng muốn mở rộng đối tượng khách hàng nam giới và hợp tác với nông dân để đào tạo nghề mỹ nghệ từ mo cau. Đồng thời, họ đang hướng tới việc nâng cao chất lượng sản phẩm để có thể xuất khẩu.
“Mỗi khi nghe ai hỏi: ‘Thôi ơi, có lấy mo cau không?’ để thu gom nhặt, tôi luôn cảm nhận niềm vui sâu thẳm từ công việc mình đang làm.
Tôi hy vọng rằng khi quy mô sản xuất của Hợp tác xã mở rộng, chúng tôi sẽ có cơ hội giúp đỡ nhiều phụ nữ khuyết tật hoặc những người từ địa phương trở về sau quá trình cai nghiện ma túy, để họ có thể tái hòa nhập vào cộng đồng mà không phải đối diện với sự kỳ thị. Tôi muốn đưa họ trở lại làm việc trong xưởng và tôi quyết tâm thực hiện điều đó”, bà Thôi tâm huyết khẳng định.
Cảm ơn bạn đã đọc bài tổng hợp của ISAO
Nguồn: sohuutritue.net.vn
