Sau 20 năm vắng bóng trong các ngày hội xuân, UBND xã Lộc Tiến (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế) đã chính thức đưa trò chơi dân gian độc đáo trở lại làng Phú Gia trong dịp Tết Nguyên Tiêu, vào ngày 16 tháng Giêng năm Giáp Thìn (tức ngày 25/2).
Giống như những chiếc xe guồng lấy nước vào ruộng ngày xưa, khi giàn đu tiên cùng những chiếc ghế ngồi chuyển động, những tà áo của người chơi tung bay theo gió như những cánh hoa, là lúc những tiếng cười, những tiếng reo hò ở làng Phú Gia càng trở nên vui vẻ và rộn ràng hơn bao giờ hết.
Trò chơi tái hiện hình ảnh nền văn minh lúa nước
Trò chơi dân gian tái hiện hình ảnh nền văn minh lúa nước của dân tộc Việt được tái hiện trong những ngày xuân Giáp Thìn đang làm người dân làng Phú Gia tự hào về một nét đẹp văn hóa truyền thống mà tưởng chừng đã rơi vào quên lãng.
Theo nhà nghiên cứu văn hoá Nguyễn Thế, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian tỉnh Thừa Thiên Huế, trong hội xuân Ất Hợi năm 1995, làng Phú Gia (xã Lộc Tiến, huyện Phú Lộc) vẫn duy trì trò chơi đu tiên kéo dài từ mồng 1 đến mồng 6 Tết Nguyên đán.
Trong suốt 20 năm qua, trò chơi đặc sắc và hấp dẫn này đã dần mai một và trở nên thiếu vắng trong những ngày du xuân của làng. Đối với các bậc cao niên của làng Phú Gia, sự thiếu vắng hình ảnh những nam thanh nữ tú, con trẻ đu tiên cùng tiếng cười giòn tan theo những vòng chơi là một thiếu sót không thể chấp nhận trong không khí Tết.
Bà Nguyễn Thị Vẹm (87 tuổi, làng Phú Gia) được con cháu đưa tới xem trò đu tiên được tái hiện. Bà ngồi chăm chú nhìn theo vòng quay với bao ký ức hiện về. Dù chân đã chậm lại, sức khỏe không còn đủ để tham gia trò chơi nhưng bà vẫn muốn ngồi thử lại trên chiếc đu như một “chiếc vé” trở về tuổi thơ, và chụp ảnh làm kỷ niệm. “Hồi nhỏ, tôi đã thường được tham gia trò đu tiên nhiều lần. Nhìn thấy trò chơi này được phục hồi, và con cháu có thêm trò chơi lành mạnh, tôi rất vui”, bà Vẹm nở nụ cười, chia sẻ.
Ông Nguyễn Thế đã dành nhiều công sức khảo cứu về lễ hội xuân tại làng Phò Trạch, xã Phong Bình, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong quá trình nghiên cứu, ông đã ghi lại được 4 trò chơi đu truyền thống gồm: đu nhún, đu tiên, đu giàn xay và đu rút. Tuy nhiên, hiện nay, tại Thừa Thiên Huế, chỉ có trò đu nhún thường được tổ chức trong ngày hội xuân của một số làng như: Gia Viên (xã Phong Hiền), Thế chí Tây (xã Điền Hòa) thuộc huyện Phong Điền; Làng Phước Yên, xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền. Các trò chơi đu tiên, đu giàn xay và đu rút gần như đã bị lãng quên.
Trong quá trình thực hiện nghiên cứu về các trò chơi dân gian, ông Thế nhận thấy làng Phú Gia là một trong những nơi có truyền thống tổ chức trò đu tiên từ lâu đời. Trong năm Ất Hợi (1995), làng cũng từng tái hiện lại trò chơi này. Tuy nhiên, do nhiều khó khăn trong việc duy trì, suốt hai mươi năm qua, làng Phú Gia chưa có cơ hội tái tổ chức trò đu tiên.
Nhận thấy giá trị đặc biệt của trò chơi dân gian và sự nuối tiếc của người dân địa phương, Hội Văn nghệ dân gian tỉnh Thừa Thiên Huế đã hỗ trợ và khuyến khích UBND xã Lộc Tiến phục hồi trò đu tiên cùng các trò chơi dân gian khác.
Ông Nguyễn Thế chia sẻ: ‘Các cụ trong làng Phú Gia đã nói rằng, trong những ngày Tết, khi họ ngồi xem truyền hình và thấy hình ảnh về đu tiên lại là trò đu nhún, họ cảm thấy không thể chấp nhận được, bởi với họ, trò đu tại Phú Gia mới thực sự được gọi là đu tiên “chính hiệu”.’
Trong quá trình thực hiện công tác khảo cứu và phục dựng trò đu tiên, ông Thế nhận được sự nhiệt tình hỗ trợ từ trưởng thôn Phú Gia – ông Ngô Văn Bản, giúp ông hiểu rõ hơn về trò chơi này và về nét đẹp văn hóa của làng Phú Gia.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Thế đã bất ngờ khi phát hiện ra rằng trò đu tiên không chỉ là ký ức của các bậc cao niên mà còn được nhiều người trong làng biết đến. Nhiều người từng trực tiếp tham gia làm đu tiên hoặc tham gia trò chơi này trong hội xuân Ất Hợi vẫn đang sinh sống tại làng.
Ông Thế chia sẻ thêm: ‘Ông Bản kể lại rằng, vào năm đó, dù ông đang làm thợ sơn ở Hà Nội nhưng vẫn gửi tiền về làng để ủng hộ việc làm đu tiên. Trò chơi này đã thu hút nhiều du khách từ trong và ngoài nước đến tham quan’
Phục dựng một di sản văn hóa phi vật thể nguy cơ bị lãng quên
Từ các tư liệu chính thống, có đủ cơ sở lịch sử để khẳng định rằng trò chơi đu tiên là một hoạt động dân gian đặc sắc ở Thừa Thiên Huế từ thời xa xưa, cùng với các lễ hội và tín ngưỡng dân gian đặc trưng mà người dân Thuận Hóa đã mang theo trên hành trình đi theo chúa Nguyễn mở mang vùng đất về phương Nam.
Sách Gia Định thành thông chí của cụ Trịnh Hoài Đức (1765 – 1825) miêu tả cách thức làm đu tiên vào thời điểm đó, được biết đến với tên gọi là ‘trò vân xa thu thiên’. Trò chơi đu tiên được thiết kế với hai trụ gỗ cao, được kết nối bằng một cái trục gỗ có thể xoay động được, giống như cơ cấu của bánh xe guồng lấy nước. Trên vòng bánh xe có 8 ròng rọc làm thành các chỗ ngồi, mỗi ròng rọc được làm từ một miếng ván. Sau đó, 8 người phụ nữ, được trang điểm và mặc đồ lộng lẫy, sẽ ngồi lên các chỗ ngồi này theo thứ tự.
Sách Gia Định thành thông chí cũng mô tả cách chơi đu tiên một cách chi tiết: ‘Trò chơi bắt đầu bằng việc mượn một người để đẩy bánh xe quay tròn. Khi đến lượt người ngồi trên bánh xe, họ sẽ đạp mạnh chân xuống đất khi bánh xe ở vị trí ngang mặt đất, từ đó tạo ra đà để bánh xe tiếp tục quay chuyển. Hình ảnh của những người ngồi trên bánh xe, với y phục phơ phất như những tiên nữ bay múa trong mây mù, làm cho trò chơi trở nên rất đẹp mắt. Trò chơi này bắt đầu từ ngày mồng 1 Tết Nguyên đán và kéo dài cho đến đêm rằm tháng Giêng’.
Đu tiên ở Thừa Thiên Huế có những đặc điểm riêng biệt ở mỗi nơi. Ví dụ, ở làng Phò Trạch, trò chơi được dựng lên từ hai cột gỗ lớn chôn sâu xuống đất khoảng 1 mét, với phần cao từ mặt đất lên khoảng 3 mét, và có một trục bắc ngang ở phần trên. Trục này được gắn với 6 đôi thanh tre xuyên qua, giống như nan hoa của xe đạp. Bàn đu (ghế ngồi) được gắn lên cho mỗi đôi, dành cho 1-2 người tùy thuộc vào kích thước của bàn đu. Sau đó, sáu người (hoặc 6 đôi) sẽ lên ngồi trên các bàn đu. Việc quay đu được thực hiện bằng cách đạp vào nan guồng đu, với hai người đứng hai bên để đạp. Khi đu đã có đà quay đều, những người đang ngồi trên đu sẽ đạp chân xuống đất lúc đu xuống gần mặt đất, để tạo lực giúp đu quay nhanh hơn, theo chiều quay của đu.
Đu tiên ở làng Phú Gia được xây dựng một cách chắc chắn, với 4 trụ chắc chắn (chân theo thế thượng thu hạ thách), và có hai trếnh đỡ để giữ cho trục chính của giàn đu cố định hơn. Kể từ khi được tái hiện vào năm 1995, giàn đu tiên ở Phú Gia có qui mô nhỏ chỉ cho 4 người chơi.
Đến ngày nay, trong lòng người dân vẫn còn vang lên những câu hát, những tiếng cười, những kỷ niệm về không khí sôi động của trò chơi đu tiên vào mỗi dịp xuân về: ‘Chơi đu phải hò đu / Bao nhiêu chàng gái lên đu cũng phải hò’ hay ‘Đu tiên mới xây năm nay / Bạn nào hát hay trong dịp này hãy lên’.
Đầy lòng yêu mến với văn hóa dân gian của tỉnh Thừa Thiên Huế, nhà nghiên cứu Nguyễn Thế đã bày tỏ sự mong đợi rằng trò chơi dân gian độc đáo đu tiên tại hội xuân ở làng Phú Gia sẽ được bảo tồn. “Tôi hy vọng rằng, chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan sẽ sớm có kế hoạch phục hồi để giữ vững nét đẹp của làng quê này, nằm bên cạnh vịnh Lăng Cô – một trong những điểm đến nổi tiếng trên thế giới. Đu tiên là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa phi vật thể đặc biệt của Thừa Thiên Huế. Di sản này cần được bảo tồn và phát triển đúng với tinh thần của nghị quyết TW5 (kỳ họp thứ Tám) về xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam hiện đại, tôn vinh bản sắc dân tộc,” ông Thế nhấn mạnh.
Trong ngày hội phục dựng trò chơi đu tiên, nhiều người dân từ xa của xã Lộc Tiến đã về tham dự, có những gia đình dẫn theo con cháu để tận hưởng trải nghiệm trò chơi này. Nhìn thấy niềm vui trên gương mặt, và cả tiếng cười trong trẻo của các em nhỏ trong ngày xuân, người ta cảm thấy bừng cháy hy vọng và sự ấm áp, khẳng định thêm nhiều hy vọng cho một năm mới tràn đầy an khang và hạnh phúc.
Cảm ơn bạn đã đọc bài tổng hợp của ISAO
Nguồn: sohuutritue.net.vn
